Historia gminy

Najstarsze ślady osadnictwa na terenach obecnej gminy Gorzyce datowane są się na X wiek p.n.e.

Z tego okresu pochodzą znaleziska narzędzi kamiennych w Trześni. W kolejnych stuleciach zauważano okresowe spadki aktywności gospodarczej, jednak nie udało się poznać przyczyn takich sytuacji. Naukowcy nie doszli też do jednoznacznych wniosków, czy tereny te zamieszkiwane były przez przedstawicieli plemion Lędzian, czy też Wiślan.

Mieszkańcy tych terenów zajmować się mieli uprawą roli, myślistwem, rybołówstwem i zbieractwem nasion dziko rosnących roślin. W trakcie badań archeologicznych odnaleziono monety i przedmioty wskazujące na kontakty handlowe.

Osiedlający się tutaj ludzie przez wieki kształtowali swoje regionalne obyczaje, tradycje i kulturę współżyjąc, czasami zmagając się z płynącymi tędy Wisłą i wpadającymi do niej Sanem, Łęgiem i Trześniówką. Z jednej strony żywioł zagrażał, choćby w czasie wiosennych roztopów czy nadmiernych opadów, zmuszał do walki o ratowanie własnego dobytku. Jednak w połączeniu z dużym zalesieniem, mieszkańcy mieli poczucie względnego bezpieczeństwa oraz łatwiejszy dostęp do pożywienia, budulca oraz szlaków komunikacyjnych.

Administrowane z grodu sandomierskiego osadnictwo na obszarze Puszczy Sandomierskiej miało charakter wojskowy. Zabezpieczało linię obronną Wisły, ważny szlak komunikacyjny. Tutejsze osady stanowiły podstawę systemu obronnego granicy państwa od strony wschodniej.

Równie ważny jest rozwój administracji kościelnej. Cały tutejszy teren należał do biskupstwa krakowskiego. Prawdopodobnie już w roku 1138 istniała w Gorzycach zorganizowana działalność kościelna. W 1271 roku erygowana została parafia we Wrzawach, zaś w okresie 1302-1325 ustanowiono wspólnotę parafialną w Trześni.

W czasie panowania pierwszych Piastów obszar dzisiejszej gminy nie był narażany na najazdy obcych wojsk. Sytuacja ta zamieniła się w okresie tzw. rozbicia dzielnicowego i walk poszczególnych książąt o zwiększanie swoich wspływów i władzy.

W XIII i XIV wieku tereny te były atakowane kilkakrotnie przez Tatarów oraz między innymi oddziały ruskie, litewskie i czeskie. Po tych niesprzyjających rozwojowi regionu zdarzeniach nastąpił czas ożywionego osadnictwa. Tzw. prawo niemieckie pozwalało na upowszechnianie gospodarki trójpolowej, porządkowało zabudowę poszczególnych wsi, tworzyło samorząd wiejski oraz wprowadzało nowe formy oczynszowania (zobowiązania na rzecz pana, państwa i Kościoła).

Po zjednoczeniu ziem polskich przez Władysława Łokietka tereny te znalazły się w obrębie województwa sandomierskiego. W 1471 roku utworzono województwo lubelskie, którego granicę stanowił San. Należy pamiętać, że rzeka ta aż do ok. 1680 roku płynęła pomiędzy Wrzawami i Gorzycami. Dlatego też część obecnej gminy należała do innego województwa, niż same Gorzyce.

Po okresie rozwoju, w XVII wieku nadeszły trudniejsze czasy. W 1606 roku na tym terenie miał miejsce rokosz sandomierski przeciwko Zygmuntowi III Wazie, na którego czele stanął wojewoda krakowski, Mikołaj Zebrzydowski. Kolejne działania wojenne na tym terenie przyniósł najazd szwedzki z połowy XVII wieku, znany w historii jako „potop”. 30 marca 1656 roku wojska najeźdźców, osaczone przez oddziały polskie i litewskie pod dowództwem Stefana Czarnieckiego, Jerzego Lubomirskiego i Pawła Sapiehy, założyły obóz w widłach Wisły i Sanu, między Gorzycami i Zalesiem. Po kilku dniach walk oddziały króla Karola Gustawa zdołały się jednak wyrwać z okrążenia.

Rok później, w lutym 1657 roku, ta sama okolica została spustoszona przez sojusznika Szwedów, księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego. W wyniku walk oraz wcześniejszej zarazy znacznie obniżyła się liczba ludności. Kolejne zniszczenia przyniosła tzw. wojna północna. W sierpniu 1702 r., na polach pod Gorzycami, odbył się zjazd szlachty popierającej Augusta II. W odwecie król szwedzki Karol XII, przeciw któremu skierowana była konfederacja, w 1704 r. spustoszył Sandomierszczyznę, a szczególnie teren obrad. W toku dalszych działań wojennych ziemie te zostały też zrabowane przez Kozaków należących do wojsk Augusta II.

W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku, obszar obecnej gminy Gorzyce dostał się pod panowanie austriackie.

Podczas wojny 1809 roku na terenie Gorzyc i Wrzaw rozegrała się bitwa pomiędzy wojskami Księstwa Warszawskiego pod dowództwem ks. Józefa Poniatowskiego i korpusem austriackim, dowodzonym przez arcyksięcia Ferdynanda d’Este. 12 i 13 czerwca 1809 roku Polacy, zajmujący pozycje we Wrzawach, odpierali ataki Austriaków, jednak w obliczu znacznej przewagi wroga zostali zmuszeni do wycofania się na prawy brzeg Sanu. W siedemdziesiątą rocznicę walk właściciel Wrzaw i weteran powstania listopadowego, baron Kalikst Horoch, ufundował obelisk upamiętniający to zdarzenie.

W wyniku reformy administracyjnej w połowie XIX wieku obszar ten wszedł w skład powiatu, a następnie starostwa tarnobrzeskiego.

W czasie pierwszej wojny światowej, w efekcie kilkakrotnej zmiany stacjonujących tu wojsk walczących na froncie rosyjsko-austriackim (1914 – 1915), przyniosło znaczne straty dla okolic Gorzyc. W listopadzie 1918 roku mieszkańcy obecnej gminy Gorzyce brali aktywny udział w rozbrajaniu żołnierzy austriackich i tworzeniu struktur niepodległego państwa polskiego.

W okresie II Rzeczypospolitej teren ten leżał w obrębie województwa lwowskiego i powiatu tarnobrzeskiego. W wyniku zmian podziału administracyjnego powiatu, na podstawie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 14 lipca 1934 roku utworzono gminę z siedzibą w Trześni. W jej skład weszły, poza Trześnią, Furmany, Gorzyce, Koćmierzów, Motycze Poduchowne, Nadbrzezie, Ostrówek, Sokolniki, Wielowieś, Wrzawy (z wyjątkiem przysiółków Brzóza i Żabno), Zalesie Gorzyckie oraz Zarzekowice.

W okresie międzywojennym w ramach budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego powstała w Gorzycach prywatna fabryka, której właścicielami byli inżynierowie z Warszawy, Erazm Mieszczański i Tadeusz Jaroszewski. Fabryka produkowała małe odlewy ze stopów aluminium dla przemysłu lotniczego (m.in. piasty kół do samolotów „Łoś”), naczynia kuchenne i proste narzędzia rolnicze. Fabryka przybrała nazwę „Warszawska Odlewnia Metali Półszlachetnych”.

W czasie okupacji hitlerowskiej na terenie gminy Trześń istniały placówki Armii Krajowej, a także oddziały Batalionów Chłopskich i Narodowych Sił Zbrojnych. Jedną z najważniejszych akcji zbrojnych ugrupowań konspiracyjnych był atak oddziału AK na posterunek policji we Wrzawach.

W latach powojennych gmina Trześń znajdowała się w granicach administracyjnych województwa rzeszowskiego (dawne, okrojone województwo lwowskie z dołączonymi kilkoma powiatami z województwa krakowskiego) i powiatu tarnobrzeskiego. Zgodnie z Konstytucją z 1952 roku, terenowymi organami władzy państwowej były Rady Narodowe, których najniższymi ogniwami były Gromadzkie Rady Narodowe. Taki stan trwał do uchwalenia 29 listopada 1972 roku ustawy „o utworzeniu gmin i zmianie ustawy o radach narodowych”. Efektem tych regulacji było utworzenie przez Wojewódzką Radę Narodową w Rzeszowie gminy Gorzyce, która zaczęła funkcjonować z dniem 1 stycznia 1973 roku.

Kolejne reformy administracyjne powodowały włączenie Gorzyc do województwa tarnobrzeskiego (1975) oraz powiatu tarnobrzeskiego w województwie podkarpackim (1999).

Ważnym momentem w historii gorzyckiej gminy było uchwalenie ustawy „o samorządzie terytorialnym” z 8 marca 1990 roku, przywracającej prawdziwą lokalną samorządność. Władze gminne były wybierane przez mieszkańców gminy. Radni spośród siebie wybierali Zarząd gminy oraz wójta, który był jednocześnie przewodniczącym zarządu gminy. Pierwszym wójtem gminy Gorzyce w odbudowanym samorządzie lokalnym został Stanisław Krawiec, który swoją funkcję pełnił przez kolejne 4 kadencje. Kolejnymi wójtami gminy byli Marian Grzegorzek (2006- 2014) oraz Leszek Surdy (od 2014).

Na podstawie:
Benedykt Budziło, Gorzyce i Wrzawy. Zarys dziejów, Kraków 2000.
Benedykt Budziło, Ochotnicza Straż Pożarna w Trześni w 125 rocznicę powstania, Trześń 2000.
Benedykt Budziło, Krzysztof Budziło, Gorzyce dawniej i dziś, Gorzyce 2006.
Prarat Waldemar, Parafia Wrzawy. Zarys dziejów, Wrzawy 2008.